AYM sonucu ışığında; Meslek basamakları imtihanı mı, öğretmenlik mesleğinin meslek basamaklarına ayrılması mı Anayasaya muhalif?Anayasa Mahkemesi, CHP tarafınca yapılan müracaat üzerine 9.11.2022 tarihinde; 14 Şubat 2022 tarih ve 31750 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 7354 sayılı Öğretmenlik Meslek Kanununun birtakım kararlarının iptallerine ve yürürlüklerinin durdurulmasına temelden karar verilmesi için toplanacaktır.
Eski Kanunda ve ilgili mevzuatında Hizmet İçi Eğitimlere puan veriliyor iken yeni Kanuna nazaran ilgili mevzuatında ise Meslek Basamakları İmtihanına başvurabilmek için;Uzman öğretmen ve Başöğretmenlik unvanı için müracaatta bulunacak öğretmenlerin; Eğitim Öğretim ve Rehberlik Çalışmaları, İdareye İştirak ve Araştırma ve Geliştirme Çalışmaları olmak üzere bu alanların her birinden bir bakılırsavin yapılması gerekmektedir. Uzman öğretmen unvanı için öğretmenlerin 180 saatlik, başöğretmen unvanı için ise uzman öğretmenlerin 240 saatlik eğitimi tamamlamaları gerekmektedir.
Eski Kanunda öğretmen takım sayısı ortasında, başöğretmenliğe % 10, uzman öğretmenliğe % 20 kontenjan var iken yeni Kanunda gerekli koşulları taşıyan ve imtihanda başarılı olan tüm öğretmenler ilgili unvana sahip olmaktadır.
Eski kanunda imtihan ÖSYM’ce yapılmak iken yeni Kanunda imtihanı MEB kendisi yapmaktadır.
Bilindiği üzere Eski Kanun hakkında Anayasa Mahkemesi 21/5/2008 tarih ve E.2004/83, K.2008/107 sayılı sonucunı vermiştir.
Bu Karar ışığında; Meslek basamakları imtihanı mı, öğretmenlik mesleğinin meslek basamaklarına ayrılması mı Anayasaya muhalif?;
1-HİZMET İÇİ EĞİTİMLERE PUAN VERİLMESİ TARAFINDAN;
“Kariyer basamaklarında yükselmedeki kıymetlendirme puanının % 20’lik eğitim kısmı içerisinde yer alan hizmet içi eğitime katılmada öğretmenin iradesinin belirleyici olmadığı anlaşılmaktadır. Bu durumun, hizmet içi eğitim almak üzere gorevlendirilmiş öğretmenlerin, bu kapsama alınmayanlara göre meslek basamaklarındaki değerlendirmede öne geçmelerine ve tıpkı hukukî pozisyona sahip öğretmenler içinde eşitsizliğe yol açacağı açıktır. Hizmetiçi eğitime katılacakların saptanmasında bu eşitsizliği giderici objektif kriterlerin maddede yer almaması niçiniyle kuraldaki “hizmet içi eğitim,” ibaresi Anayasa’nın 10. hususuna alışılmamıştır. “
2-ÖĞRETMEN TAKIM SAYISI İÇİNDE, BAŞÖĞRETMENLİĞE % 10, UZMAN ÖĞRETMENLİGE % 20 KONTANJAN VERİLMESİ İSTİKAMETİNDEN;
“Kuralda, meslek basamaklarında yükselme şartlarının tümünü sağlasa bile, % 20 ve % 10’luk sınırlama niçiniyle bütün öğretmenler yükselme imkanına sahip olamayacaklardır. Bakanlar Konseyi’ne tanınan bu oranları bir katına kadar yükseltme ytesirinin kullanılmasında da birebir sonuçla karşılaşılabilecektir.
Anılan oranlar dolduğunda geride kalan öğretmenler, boşalma olana kadar yüzde yüz muvaffakiyet elde etseler bile, uzman ve/veya başöğretmen hakkını elde edemeyeceklerdir. Bu durum ise yığılmalara, tıkanmalara ve çalışma ömründe aksiliklere niye olabilecektir. Öngörülen kontenjanlardaki yüzdelere giren son şahıslarla birebir kıymetlendirme puanına sahip olanların kontenjan haricinde kalmaları hali hukuk devleti ve eşitlik prensipleriyle bağdaşmamaktadır.
Bu niçinlerle kural, Anayasa’nın 2. ve 10. unsurlarına karşıttır.”
1. ve 2. unsur tahlili; AYM’nin üstteki tespitleriyle hizmetiçi eğitme verilen puanlar ile meslek basamaklarında yükselme şartlarının tümünü sağlasa bile, % 20 ve % 10’luk sınırlama yani kontenjan getirilmesi niçiniyle bu biçimdeki kanunun birtakım hususlarını iptal etmiş kanunun muhakkak kurallarının iptali, başka kurallarını yahut tümünün uygulanmaması kararınu doğurduğundan, iptal edilen fıkra ve ibarelerinin doğuracağı hukukî boşluk kamu faydasını ihlal edici nitelikte görüldüğünden, iptal kararlarının, sonucun Resmi Gazete’de Yayımlanmasından Başlayarak Bir Yıl daha sonra Yürürlüğe Girmesine, Oybirliğiyle karar vermiştir.
3-SINAV YAPILMASI İSTİKAMETİNDEN;
Dava dilekçesinde, imtihanın yapılmasına ait kuralın birinci fıkra için belirtilen münasebetlerle Anayasa’nın 2., 11. ve 90. unsurlarına ters olduğu ileri sürülmesine karşın;
Anayasa Mahkemesi; “5204 sayılı Kanun’un 1. hususunun dördüncü fıkrasında, “Sınav yılda bir kere olmak üzere ÖSYM’ce yapılır.” kararı yer almaktadır.
2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu’nun 6. hususunda özerkliğe ve kamu hükmî kişiliğine sahip olduğu belirtilen Yükseköğretim Heyetine bağlı olarak kurulan Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezinin (ÖSYM), anılan Kanun’un 10. unsurunda Yükseköğretim Heyetinin tespit ettiği asıllar çerçevesinde istek üzerine yükseköğretim kurumlarına anket, doçentlik imtihanları dahil her seviyede imtihan ve kıymetlendirme işlerini yapacağı öngörülmüştür.
Kuralda, meslek basamaklarında ölçüt olan imtihanın özerkliğe sahip Yükseköğretim Şurasına bağlı ÖSYM tarafınca yapılmasının öngörülmesinin objektif kriterlere göre imtihanın yapılması hedefini taşıdığı ve imtihana girecekler bakımından garanti niteliğinde olduğu açıktır. İmtihanın yılda bir kere olması da, yasa koyucunun takdir alanı içerisinde kıymetlendirilmesi gereken bir mevzudur.
Bu niçinle, kural Anayasa’nın 2. hususuna ters değildir.” sonucunı vermiştir.
Bilendiği üzere eğitim sendikalarınca yönetmeliğin kimi hususların iptali ve destek olan Kanunun Anayasaya karşıtlık argümanıyla Danıştay’a açılan davalarda; sonucu verilmiştir.
Özetle Danıştay; öğretmenlerin meslek basamaklarında ilerlemesinde, yazılı imtihan sisteminin uygulanmasının kamu işçi rejiminde aranan ögelerden biri olan “kariyer” temeliyle uyumlu bulunduğuna karar vermiş ve dava konusu yönetmeliğin iptali istenilen unsurların desteği olan Öğretmenlik Meslek Kanunu’nun ilgili unsurlarının Anayasa’ya alışılmamış olmadığını düşünmektedir.
4-ÖĞRETMENLİK MESLEĞİNİN MESLEK BASAMAKLARINA AYRILMASI TARAFINDAN;
Dava dilekçesinde, 5 Ekim 1966 İLO-Unesco Ortak Dokümanındaki Öğretmenlerin Statüsüne Ait Tavsiye sonucunda ve 14.6.1973 günlü, 1739 sayılı Kanun’un 43. hususunda öğretmenliğin özel bir uzmanlık mesleği olduğunun belirtilmesine karşın öğretmenlik mesleğinin meslek basamaklarına ayrılmasına ait kuralın, Anayasa’nın 90. hususuna, kazanılmış hakları ortadan kaldırması niçiniyle Anayasa’nın 2. ve 11. hususlarına ters olduğu ileri sürülmüş bulunmasına karşın;
Anayasa Mahkemesi; “Öğretmenler için bilgide ve iş başarımında müsabakayı ön plana çıkaracak bir teşvik isteminin kurulması gereğinin duyulduğu, bunun kararı olarak da adaylık periyodundan daha sonra öğretmenlik mesleğinin, öğretmen, uzman öğretmen ve başöğretmen olarak üç meslek basamağa ayrıldığı ve öğretmenlerin mesleksel ve şahsi gelişimlerine imkan ve fırsat tanındığı söz edilmiştir.
1739 sayılı Kanun’un 43. hususunun birinci fıkrasında özel bir ihtisas mesleği olduğu belirtilen öğretmenliğin kuralla meslek basamaklarına ayrılması, yasa koyucunun takdir alanı içerisinde olduğu üzere, getirilen yükselme sisteminin kamu işçi rejiminde aranan ögelerden birisi olan “kariyer” temeliyle da uyumlu bulunduğu açıktır.
“Öte yandan, 5204 sayılı Kanun’un öne sürülen sebebinde belirtilen maksatların yanında mesleği cazip kılmayı amaçlayan bu sistemde öğretmenler bir hak kaybına da uğramamaktadırlar.
“Bu niçinlerle kural, Anayasa’nın 2. hususuna karşıt değildir.” sonucu vermiştir.
3. ve 4. husus analizi; AYM’nin üstteki tespitlerinde kararlara katılan ve şerh düşen tüm üyelerce imtihanın yapılması ile ilgili bir türel sorun belirtilmemiştir.
Sadece öğretmenlik mesleğinin meslek basamaklarına ayrılmasıyla alakalı olarak şerh düşen üyeler özetle; Öğretmenlerin özlük haklarının güzelleştirilmesi ve kıdemli yahut başarılı öğretmenlere daha geniş imkanlar tanınması için, yasa koyucunun önünde, Anayasa’ya terslik taşımadan da düzenlemeler yapılabilecek epeyce geniş bir takdir alanı bulunduğundan, Meslek ayrımının temel alınması suretiyle öğretmenlik mesleği için farklı oranlarda mali katkı sağlanmasının, öğretmenlerin temel eğitimde meslek basamakları ile ayrıştırılarak sınıflandırılmasına ve bu ayrımlara dayalı kuralların Anayasa’nın 2., 10. ve 42. hususlarına karşıtlığına dair şerh düşmüşlerdir.
ötürüsıyla üstte Karar ışığında; Öğretmenlik Meslek Kanunu tartışması, meslek basamakları imtihanının Anayasaya karşıt olup olmadığına değil, öğretmenlik mesleğinin meslek basamaklarına ayrılmasının Anayasaya muhalif olup olmadığına dair yapılacaktır.
Anayasa Mahkemesinin o tarihteki on bir üyesinden şerh düşen beş üyesinin görüşü; öğretmenlik mesleğinin meslek basamaklarına ayrılmasının Anayasaya ters olduğuna dairdir. Anayasa Mahkemesi şu an on beş üyeden oluşmaktadır. Buna nazaran sekiz üyenin tıpkı görüşü taşıması halinde Öğretmenlik Meslek Basamakları sistemi Anayasa ters bulunarak iptal edilebilecektir.
Ahmet KANDEMİR
Eski Kanunda ve ilgili mevzuatında Hizmet İçi Eğitimlere puan veriliyor iken yeni Kanuna nazaran ilgili mevzuatında ise Meslek Basamakları İmtihanına başvurabilmek için;Uzman öğretmen ve Başöğretmenlik unvanı için müracaatta bulunacak öğretmenlerin; Eğitim Öğretim ve Rehberlik Çalışmaları, İdareye İştirak ve Araştırma ve Geliştirme Çalışmaları olmak üzere bu alanların her birinden bir bakılırsavin yapılması gerekmektedir. Uzman öğretmen unvanı için öğretmenlerin 180 saatlik, başöğretmen unvanı için ise uzman öğretmenlerin 240 saatlik eğitimi tamamlamaları gerekmektedir.
Eski Kanunda öğretmen takım sayısı ortasında, başöğretmenliğe % 10, uzman öğretmenliğe % 20 kontenjan var iken yeni Kanunda gerekli koşulları taşıyan ve imtihanda başarılı olan tüm öğretmenler ilgili unvana sahip olmaktadır.
Eski kanunda imtihan ÖSYM’ce yapılmak iken yeni Kanunda imtihanı MEB kendisi yapmaktadır.
Bilindiği üzere Eski Kanun hakkında Anayasa Mahkemesi 21/5/2008 tarih ve E.2004/83, K.2008/107 sayılı sonucunı vermiştir.
Bu Karar ışığında; Meslek basamakları imtihanı mı, öğretmenlik mesleğinin meslek basamaklarına ayrılması mı Anayasaya muhalif?;
1-HİZMET İÇİ EĞİTİMLERE PUAN VERİLMESİ TARAFINDAN;
“Kariyer basamaklarında yükselmedeki kıymetlendirme puanının % 20’lik eğitim kısmı içerisinde yer alan hizmet içi eğitime katılmada öğretmenin iradesinin belirleyici olmadığı anlaşılmaktadır. Bu durumun, hizmet içi eğitim almak üzere gorevlendirilmiş öğretmenlerin, bu kapsama alınmayanlara göre meslek basamaklarındaki değerlendirmede öne geçmelerine ve tıpkı hukukî pozisyona sahip öğretmenler içinde eşitsizliğe yol açacağı açıktır. Hizmetiçi eğitime katılacakların saptanmasında bu eşitsizliği giderici objektif kriterlerin maddede yer almaması niçiniyle kuraldaki “hizmet içi eğitim,” ibaresi Anayasa’nın 10. hususuna alışılmamıştır. “
2-ÖĞRETMEN TAKIM SAYISI İÇİNDE, BAŞÖĞRETMENLİĞE % 10, UZMAN ÖĞRETMENLİGE % 20 KONTANJAN VERİLMESİ İSTİKAMETİNDEN;
“Kuralda, meslek basamaklarında yükselme şartlarının tümünü sağlasa bile, % 20 ve % 10’luk sınırlama niçiniyle bütün öğretmenler yükselme imkanına sahip olamayacaklardır. Bakanlar Konseyi’ne tanınan bu oranları bir katına kadar yükseltme ytesirinin kullanılmasında da birebir sonuçla karşılaşılabilecektir.
Anılan oranlar dolduğunda geride kalan öğretmenler, boşalma olana kadar yüzde yüz muvaffakiyet elde etseler bile, uzman ve/veya başöğretmen hakkını elde edemeyeceklerdir. Bu durum ise yığılmalara, tıkanmalara ve çalışma ömründe aksiliklere niye olabilecektir. Öngörülen kontenjanlardaki yüzdelere giren son şahıslarla birebir kıymetlendirme puanına sahip olanların kontenjan haricinde kalmaları hali hukuk devleti ve eşitlik prensipleriyle bağdaşmamaktadır.
Bu niçinlerle kural, Anayasa’nın 2. ve 10. unsurlarına karşıttır.”
1. ve 2. unsur tahlili; AYM’nin üstteki tespitleriyle hizmetiçi eğitme verilen puanlar ile meslek basamaklarında yükselme şartlarının tümünü sağlasa bile, % 20 ve % 10’luk sınırlama yani kontenjan getirilmesi niçiniyle bu biçimdeki kanunun birtakım hususlarını iptal etmiş kanunun muhakkak kurallarının iptali, başka kurallarını yahut tümünün uygulanmaması kararınu doğurduğundan, iptal edilen fıkra ve ibarelerinin doğuracağı hukukî boşluk kamu faydasını ihlal edici nitelikte görüldüğünden, iptal kararlarının, sonucun Resmi Gazete’de Yayımlanmasından Başlayarak Bir Yıl daha sonra Yürürlüğe Girmesine, Oybirliğiyle karar vermiştir.
3-SINAV YAPILMASI İSTİKAMETİNDEN;
Dava dilekçesinde, imtihanın yapılmasına ait kuralın birinci fıkra için belirtilen münasebetlerle Anayasa’nın 2., 11. ve 90. unsurlarına ters olduğu ileri sürülmesine karşın;
Anayasa Mahkemesi; “5204 sayılı Kanun’un 1. hususunun dördüncü fıkrasında, “Sınav yılda bir kere olmak üzere ÖSYM’ce yapılır.” kararı yer almaktadır.
2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu’nun 6. hususunda özerkliğe ve kamu hükmî kişiliğine sahip olduğu belirtilen Yükseköğretim Heyetine bağlı olarak kurulan Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezinin (ÖSYM), anılan Kanun’un 10. unsurunda Yükseköğretim Heyetinin tespit ettiği asıllar çerçevesinde istek üzerine yükseköğretim kurumlarına anket, doçentlik imtihanları dahil her seviyede imtihan ve kıymetlendirme işlerini yapacağı öngörülmüştür.
Kuralda, meslek basamaklarında ölçüt olan imtihanın özerkliğe sahip Yükseköğretim Şurasına bağlı ÖSYM tarafınca yapılmasının öngörülmesinin objektif kriterlere göre imtihanın yapılması hedefini taşıdığı ve imtihana girecekler bakımından garanti niteliğinde olduğu açıktır. İmtihanın yılda bir kere olması da, yasa koyucunun takdir alanı içerisinde kıymetlendirilmesi gereken bir mevzudur.
Bu niçinle, kural Anayasa’nın 2. hususuna ters değildir.” sonucunı vermiştir.
Bilendiği üzere eğitim sendikalarınca yönetmeliğin kimi hususların iptali ve destek olan Kanunun Anayasaya karşıtlık argümanıyla Danıştay’a açılan davalarda; sonucu verilmiştir.
Özetle Danıştay; öğretmenlerin meslek basamaklarında ilerlemesinde, yazılı imtihan sisteminin uygulanmasının kamu işçi rejiminde aranan ögelerden biri olan “kariyer” temeliyle uyumlu bulunduğuna karar vermiş ve dava konusu yönetmeliğin iptali istenilen unsurların desteği olan Öğretmenlik Meslek Kanunu’nun ilgili unsurlarının Anayasa’ya alışılmamış olmadığını düşünmektedir.
4-ÖĞRETMENLİK MESLEĞİNİN MESLEK BASAMAKLARINA AYRILMASI TARAFINDAN;
Dava dilekçesinde, 5 Ekim 1966 İLO-Unesco Ortak Dokümanındaki Öğretmenlerin Statüsüne Ait Tavsiye sonucunda ve 14.6.1973 günlü, 1739 sayılı Kanun’un 43. hususunda öğretmenliğin özel bir uzmanlık mesleği olduğunun belirtilmesine karşın öğretmenlik mesleğinin meslek basamaklarına ayrılmasına ait kuralın, Anayasa’nın 90. hususuna, kazanılmış hakları ortadan kaldırması niçiniyle Anayasa’nın 2. ve 11. hususlarına ters olduğu ileri sürülmüş bulunmasına karşın;
Anayasa Mahkemesi; “Öğretmenler için bilgide ve iş başarımında müsabakayı ön plana çıkaracak bir teşvik isteminin kurulması gereğinin duyulduğu, bunun kararı olarak da adaylık periyodundan daha sonra öğretmenlik mesleğinin, öğretmen, uzman öğretmen ve başöğretmen olarak üç meslek basamağa ayrıldığı ve öğretmenlerin mesleksel ve şahsi gelişimlerine imkan ve fırsat tanındığı söz edilmiştir.
1739 sayılı Kanun’un 43. hususunun birinci fıkrasında özel bir ihtisas mesleği olduğu belirtilen öğretmenliğin kuralla meslek basamaklarına ayrılması, yasa koyucunun takdir alanı içerisinde olduğu üzere, getirilen yükselme sisteminin kamu işçi rejiminde aranan ögelerden birisi olan “kariyer” temeliyle da uyumlu bulunduğu açıktır.
“Öte yandan, 5204 sayılı Kanun’un öne sürülen sebebinde belirtilen maksatların yanında mesleği cazip kılmayı amaçlayan bu sistemde öğretmenler bir hak kaybına da uğramamaktadırlar.
“Bu niçinlerle kural, Anayasa’nın 2. hususuna karşıt değildir.” sonucu vermiştir.
3. ve 4. husus analizi; AYM’nin üstteki tespitlerinde kararlara katılan ve şerh düşen tüm üyelerce imtihanın yapılması ile ilgili bir türel sorun belirtilmemiştir.
Sadece öğretmenlik mesleğinin meslek basamaklarına ayrılmasıyla alakalı olarak şerh düşen üyeler özetle; Öğretmenlerin özlük haklarının güzelleştirilmesi ve kıdemli yahut başarılı öğretmenlere daha geniş imkanlar tanınması için, yasa koyucunun önünde, Anayasa’ya terslik taşımadan da düzenlemeler yapılabilecek epeyce geniş bir takdir alanı bulunduğundan, Meslek ayrımının temel alınması suretiyle öğretmenlik mesleği için farklı oranlarda mali katkı sağlanmasının, öğretmenlerin temel eğitimde meslek basamakları ile ayrıştırılarak sınıflandırılmasına ve bu ayrımlara dayalı kuralların Anayasa’nın 2., 10. ve 42. hususlarına karşıtlığına dair şerh düşmüşlerdir.
ötürüsıyla üstte Karar ışığında; Öğretmenlik Meslek Kanunu tartışması, meslek basamakları imtihanının Anayasaya karşıt olup olmadığına değil, öğretmenlik mesleğinin meslek basamaklarına ayrılmasının Anayasaya muhalif olup olmadığına dair yapılacaktır.
Anayasa Mahkemesinin o tarihteki on bir üyesinden şerh düşen beş üyesinin görüşü; öğretmenlik mesleğinin meslek basamaklarına ayrılmasının Anayasaya ters olduğuna dairdir. Anayasa Mahkemesi şu an on beş üyeden oluşmaktadır. Buna nazaran sekiz üyenin tıpkı görüşü taşıması halinde Öğretmenlik Meslek Basamakları sistemi Anayasa ters bulunarak iptal edilebilecektir.
Ahmet KANDEMİR